Mae astudiaeth newydd gan Brifysgol Metropolitan Caerdydd ynghyd â Phrifysgol Limerick wedi taflu goleuni ar y rôl hanfodol y mae undod cymdeithasol yn ei chwarae yn lles gweithwyr rheng flaen yn y DU a Gweriniaeth Iwerddon, a sut y mae'r lles hwnnw wedi'i niweidio gan weithredoedd ffigurau'r llywodraeth yn ystod pandemig Covid-19.
Mae 'Prosiect Arwyr CV19', a sefydlwyd ym mis Mawrth 2020 i fonitro lles gweithwyr rheng flaen, yn datgelu sut mae nifer fawr o gyfranogwyr yn dosrannu'r dadansoddiad mewn undod ynghylch mesurau a gyflwynwyd i wrthsefyll Covid-19 i ffigurau'r llywodraeth yn torri eu rheolau eu hunain, gyda 49% o ymatebwyr sy'n gweithio ym maes iechyd a gofal cymdeithasol yn ystyried gadael eu rolau ar hyn o bryd.
Recriwtiodd y prosiect dros 1700 o gyfranogwyr o sawl sector (gan gynnwys iechyd a gofal cymdeithasol, manwerthu, amddiffyn sifil ac addysg), gan olrhain amrywiaeth o farciwyr lles seicolegol (lles, straen ôl-drawmatig, blinder, pryder, iechyd corfforol) bob chwe mis.
Dywedodd y cyfranogwyr fod y canllawiau o San Steffan yn aml yn ddryslyd ac yn aneglur. At hynny, cafwyd sylwadau ynghylch llywodraeth ganolog y DU ddim yn arwain drwy esiampl, a sut roedd hyn yn cael effaith ddinistriol ar hyder ac ymddygiad y cyhoedd, gan greu amodau gwaith sy'n gwaethygu ar eu cyfer ar ffurf diffyg cydymffurfio, cyfraddau heintio cynyddol ac weithiau cam-drin gan y cyhoedd.
Dywedodd un gweithiwr cymdeithasol a gymerodd ran: "Bob dydd mae fy nhîm yn gofyn i mi pam eu bod yn trafferthu? Pam maen nhw'n parhau i roi eu bywydau yn y fantol heb unrhyw ddiolch, ac i ddarganfod bod y llywodraeth wedi torri cymaint o'u cyfreithiau Covid eu hunain?"
"Mae'n anodd anwybyddu'r diffyg tosturi a dealltwriaeth gan y llywodraeth" meddai nyrs ysbyty a gymerodd ran, gan ychwanegu: "Maen nhw'n trin pobl Prydain a'r GIG fel y gallent gael eu taflu ar ôl eu defnyddio, ac mae'n dechrau teimlo'n fwriadol."
Mae tystiolaeth o'r prosiect, dan arweiniad dau seicolegydd siartredig sy'n arbenigo mewn meysydd sy'n gysylltiedig ag iechyd a lles galwedigaethol, eisoes wedi'i chyflwyno i Grŵp Seneddol Hollbleidiol y DU ar y Coronafeirws (Mawrth ac Awst 2021) yn ogystal ag Ymchwiliad Covid y Bobl (Mehefin 2021).
Mewn tystiolaeth ysgrifenedig a gyflwynwyd yn ffurfiol i'r olaf, dywedodd un cyfranogwr: "Yn y don gyntaf, dangosodd sut roedd y boblogaeth yn sefyll gyda'i gilydd, ac roedd y haelioni a roddwyd i'r rhai oedd ei angen yn anhygoel. Roedd pawb o'r farn bod y GIG a gweithwyr rheng flaen yn meddwl amdanynt. Fodd bynnag, ar ôl i'r llywodraeth ddangos i'r DU sut i beidio â chadw at y rheolau, dechreuodd y cyhoedd gael digon o'r unigrwydd, a dyna lle newidiodd y cyfan."
Pan ofynnwyd am y parti/partïon honedig a gynhaliwyd yn 10 Downing Street yn ystod cyfnod clo gaeaf 2020, disgrifiodd y cyfranogwyr eu bod yn teimlo'n "ffiaidd," "wedi'u cythruddo," "wedi'u bradychu" ac yn "siomedig, ond heb eu synnu."
Dywedodd un cyfranogwr: "Pan feddyliaf am yr hyn roedd fy nhîm a minnau'n ei wneud, o'r cleifion y ceisiasom eu hachub, o'n teuluoedd na welsom, rwy'n teimlo mor chwerw a blin iddynt hyd yn oed ystyried parti, heb sôn am gael un."
"Yr hyn sy'n gwbl glir yw bod gweithwyr yn gwybod bod arweinyddiaeth wedi bod yn bwynt allweddol yn y diffyg undod hwn," meddai Dr Rachel Sumner o Brifysgol Metropolitan Caerdydd, a arweiniodd y prosiect ynghyd â'r partner ymchwil Dr Elaine Kinsella o Brifysgol Limerick, "Mae teimlad ymhlith cyfranogwyr y gallant ddelio â bron unrhyw beth y mae'r pandemig wedi ei daflu atynt, ond nid ydynt wedi gallu ymdopi o ran y llywodraeth yn tanseilio ei negeseuon ei hun o ddiogelu'r GIG a gweithwyr allweddol eraill," ychwanegodd Dr Sumner.
"Iddyn nhw, mae hyn wedi golygu eu bod yn colli'r ystyr yn yr hyn a wnânt, ac mae'n ymddangos bod y colli ystyr hwn yn cael effaith drychinebus ar eu hiechyd meddwl ac wedyn ar eu hiechyd corfforol.
"Gellid bod wedi osgoi'r sefyllfa hon i raddau helaeth. Gall arweinyddiaeth arwain gyda negeseuon o gefnogaeth ac undod, ond mae angen iddynt hefyd fodloni'r teimladau hynny. Mewn llawer o achosion, mae arweinyddiaeth wedi rhoi'r negeseuon hyn, dim ond i'w tanseilio wedyn drwy fynd yn groes i'w cyfreithiau eu hunain."
Mae'r ddolen i 'Brosiect Arwyr CV19' yma: www.cv19heroes.com
Mae'r ddolen i Grŵp Seneddol Hollbleidiol y DU ar Coronafeirws yma:
https://committees.parliament.uk/writtenevidence/42589/pdf/
Am dystiolaeth ysgrifenedig i Ymchwiliad Covid y Bobl, mae'r ddolen yma: https://osf.io/5pd7t/
Diwedd
