Mae Heneiddedd Cellog yn ymateb i niwed a straen sy'n cloi celloedd mitotaidd cymwys i ffurf twf ataliol na ellir ei wyrdroi. Fe'i disgrifiwyd yn wreiddiol mewn celloedd wedi'u meithrin, ond mae’n hysbys bellach fod heneiddedd cellog yn digwydd in vivo, lle mae wedi'i gysylltu â'r broses o heneiddio ac â datblygiad clefydau'n ymwneud ag oed. Yn 2000, fe ddisgrifion ni bresenoldeb celloedd fasgwlaidd heneiddedd yn y wal arteraidd, ac ers hynny rydym wedi bod yn ymchwilio i'r mecanweithiau sy'n rheoli'r ffenomen hon mewn celloedd endothelaidd^1-5

Mae'r cynnydd yn nisgwyliad oes Cymdeithasau'r Gorllewin yn cael effaith sylweddol yn economaidd-gymdeithasol ac ar iechyd y cyhoedd. Un agwedd hanfodol sy'n deillio o'r sefyllfa hon yw'r cynnydd yn nifer y bobl fregus. Mae bregusrwydd yn syndrom sy'n gysylltiedig ag oedran, a nodweddir gan ddirywiad mewn sawl system ffisiolegol a gostyngiad mewn ymwrthedd i straen. Mae bregusrwydd yn golygu bod oedolion oedrannus yn fwy tebygol o brofi anabledd, disgyn, mynd i'r ysbyty a marw’n gynamserol. 

             

 

Ar hyn o bryd, mae asesu bregusrwydd yn dibynnu'n bennaf ar fesur paramedrau gweithredol fel gweithrediad gwybyddol, gorludded, colli pwysau, cyflymder cerdded a chryfder gafael. Fodd bynnag, caiff ei gydnabod yn gynyddol erbyn hyn fod defnydd clinigol o baramedrau o'r fath yn gyfyngedig o ran rhagfynegiad risg, diagnosis a phrognosis. Felly, mae angen gwella'r sefyllfa hon ar frys. I'r perwyl hwn, rydym yn cymryd rhan mewn prosiect Ewropeaidd mawr, sef menter FRAILOMIC, sy'n mesur lefelau'r biomarcwyr perthnasol yng ngwaed ac wrin unigolion oedrannus ledled y Byd1¹.

Drwy weithio yn y rhaglen ymchwil hon, rydym wedi dangos bod y cemocîn CCL11 (a adnabyddir hefyd fel Eotaxin-1) yn gysylltiedig â dirywiad gwybyddol mewn pobl sy'n byw yng ngefn gwlad². Rydym hefyd wedi dangos bod y protein fasgwlaidd sy'n gysylltiedig â llid, sRAGE, yn rhagfynegi marwoldeb ymhlith oedolion hŷn bregus³. Mae gwaith parhaus yn y maes hwn yn ceisio dilysu ein canfyddiadau mewn carfanau eraill o oedolion hŷn.

1. Erusalimsky J.D., Grillari J., Grune T., Jansen-Duerr P. Lippi G., Sinclair A.J., Tegner J., Vina J., Durrance-Bagale A., Minambres R., Viegas M. and Rodriguez-Mañas L. (2016) In search of ‘omics’-based biomarkers to predict the risk of frailty and its consequences in older individuals: The FRAILOMIC initiative Gerontology 62, 182-190.

2. Butcher L., Pérès K., André P., Morris R.H., Walter S., Dartigues J-F., Rodriguez-Mañas L., Feart C. and Erusalimsky J.D. (2018) Association between plasma CCL11 (eotaxin-1) and cognitive status in older adults: Differences between rural and urban dwellers. Exp. Gerontol. 113, 173-179

3. Butcher L., Carnicero J.A., Gomez Cabrero D., Dartigues J-F., Pérès K., Garcia-Garcia F.J., Rodriguez-Mañas L. and Erusalimsky J.D. (2019) Increased levels of soluble Receptor for Advanced Glycation End-products (RAGE) are associated with a higher risk of mortality in frail older adults. Age and Ageing. 48, 696-702

Nodweddir afiechydon niwroddirywiol megis clefyd Parkinson a Huntington â cholli celloedd ffocal yn y system nerfol ganolog. Er bod dealltwriaeth gynyddol o'r pathoffisioleg y tu ôl i'r afiechydon dinistriol hyn, nid oes ffordd o'u gwella wedi’i darganfod hyd yma. Mae astudiaethau 'prawf o egwyddor' wedi dangos bod therapi amnewid celloedd yn ddull dichonadwy o drin y cyflyrau hyn. Er mwyn goresgyn cyfyngiadau'r gwaith hwn, mae ein hymchwil presennol yn edrych ar addasu ffynonellau celloedd amgen fel meinwe'r rhoddwr^1,2. Mae Dr Claire Kelly, y prif ymchwilydd yn y maes hwn, yn aelod o fwrdd y Rhwydwaith ar gyfer Trawsblannu ac Adfer CNS Ewrop (NECTAR), sefydliad sy'n dod â grwpiau o Ewrop at ei gilydd sy'n rhannu'r nod o warchod, trwsio ac adfer y system nerfol ganolog sydd wedi'i difrodi drwy glefyd dirywiol neu anaf. I gael rhagor o wybodaeth am NECTAR, clickiwch yma .

 

 

Llun chwith: Celloedd niwrol wedi'u hehangu wrth feithrin ac wedi'u staenio ar gyfer tiwbwlin β-III (coch) a phrotein asidig glial ffibrilaidd (gwyrdd).
Lluniau canol a dde: Celloedd ffetws dynol wedi'u trawsblannu mewn model arbrofol o Glefyd Huntington, wedi'u dosbarthu yn niwronau (A) ac yn fwy penodol yn niwronau pigog canolig (B).

            

Mae gan ein grŵp ddiddordeb penodol yn rôl llid yn y clefydau hyn, a sut mae'n cyfrannu at eu pathoffisioleg. Celloedd imiwnedd preswyl yr ymennydd yw celloedd microglia, ac mae modd iddyn nhw fod â chymeriad gwrthlidiol neu rhaglidiol. Mae nifer fawr o'r celloedd hyn yn ymenyddiau cleifion sydd â chlefydau, ond nid yw eu rôl na sut maen nhw'n effeithio ar allu celloedd a drawsblannwyd i oroesi yn hysbys³.

Celloedd microglia wedi'u staenio'n bositif ar gyfer Iba1. Mae gan y celloedd forffolegau gwahanol, a'r ymddangosiad clasurol yw'r gell ymganghennog a sborionol (chwith). Yn y cyflwr actif, mae'r celloedd yma'n ymddangos mewn clwstwr (dde).

1. Kelly C.M. and Caldwell M.A. (2018) Derivation of Neural Stem Cells from the Developing and Adult Human Brain. Results Probl Cell Differ. 66, 3-20.

2. Noakes Z., Keefe F., Tamburini C., Kelly C.M., Cruz Santos M., Dunnett S.B., Errington A.C. and Li M. (2019) Human Pluripotent Stem Cell-Derived Striatal Interneurons: Differentiation and Maturation In Vitro and in the Rat Brain. Stem Cell Reports.12, 191-200.

3. Kodosaki E. (2019) The development of a novel model for microglia-like cells, and an investigation of the proinflammatory potential and response of CNS cells in vitro. Ph.D. Thesis. Cardiff Metropolitan University Research Repository (https://repository.cardiffmet.ac.uk/)

Prif ysgogiad ein labordy yw deall rôl y gwahanol fathau o gelloedd mewn niwro-lid. Yn y cylch gwaith hwn, rydym yn archwilio cyfraniad celloedd imiwn sy'n gallu croesi'r gwahanfur gwaed-ymennydd. Rydym wedi datblygu model celloedd o'r celloedd hyn, ac wedi nodweddu eu gwahaniaethiad mewn amgylchedd niwral in vitro. Mae gwaith yn mynd rhagddo i edrych ar eu gweithrediadau wrth ymateb i ysgogiad llidiol a'r effeithiau ar gelloedd niwral eraill.